Chỉ vì…một ánh đèn pin

Phạm Xuân Cường (SN 1985, ở tổ 3, khu 1), Nguyễn Quang Đạo (SN 1988, ở tổ 7, khu 7, đều thuộc thị trấn Trới, huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh), Phạm Thành Dương (SN 1987, ở thôn Bằng Xăm) và Đỗ Văn Hải (SN 1989, ở thôn An Biên II, đều thuộc xã Lê Lợi, huyện Hoành Bồ) chơi thân với nhau.

Ngày 5/7/2009, 4 người đi ăn tối rồi chia tay. Dương về xã Lê Lợi, ghé qua nhà ở tạm của một tốp thợ xây (gần nhà ông Trần Đức Tuyên và bà Đinh Thị Phu) ở thôn Đè E xem chơi bài. Khuya, Dương đi về thì bị Trần Đức Dũng (SN 1991, con trai ông Tuyên) từ nhà mình đi ra, soi thẳng đèn pin vào mặt. Hai bên cãi nhau, ông Tuyên chạy ra, de dọa “Chúng mày muốn gì tao cũng chiều !”. Dương sợ, vội gọi điện thoại cho Cường và Đạo: “Em đang bị quây đánh, anh đến giúp!”. Dũng cũng điện thoại gọi cho anh trai mình (nhà gần đó) bảo đến tiếp ứng.

Các bị cáo trong vụ án đều còn rất trẻ.

Cường báo thêm cho Hải và cùng Đạo mang luôn khẩu súng săn (loại bắn đạn hoa cải) vẫn mang theo bên mình đi bắn chim từ ban chiều đến nhà ông Tuyên. Cường gọi to: “Thằng bắt nạt em tao đâu, ra đây!”. Vợ ông Tuyên ra, muốn “giải hòa”, nói với cả bọn: “Ông ấy già rồi ! Chúng mày chấp làm gì!”. Bốn đứa vẫn cứ tiến vào, lập tức 5-6 người trong nhà ông Tuyên cùng lao ra, mang theo dao, gậy, ống sắt dẫn nước. Ông Tuyên hô lớn: “Chúng nó vào. Chém chết bỏ mẹ chúng nó đi!”. Khi nghe một tiếng hô: “Anh ơi! Bắn đi!”, Cường vội đưa súng lên hướng về phía người nhà ông Tuyên đang lao đến mà bóp cò rồi cả bọn chạy ra nổ máy xe, bỏ trốn. Ông Tuyên tử vong trên đường đi cấp cứu; cả 4 tên bị bắt ngay sáng hôm sau, bị truy tố, xét xử về tội “Giết người” theo điểm n, khoản 1, Điều 93 - Bộ luật Hình sự (BLHS).

Băn khoăn cả lý và tình

Ngày ra tòa, Phạm Xuân Cường bị TAND tỉnh Quảng Ninh tuyên phạt tử hình, 3 đồng phạm của Cường mỗi bị cáo lĩnh từ 12 đến 16 năm tù đều về tội “Giết người”.

Vụ án này, cùng với một bản án tử hình, đặt ra nhiều câu hỏi cả về lý lẫn tình.

Trước hết, các bút lục cho thấy cả Cường, Đạo, Hải đều không có sự bàn bạc, không có chủ đích tước sinh mạng một người nào đó trong gia đình ông Tuyên, mà chỉ là gọi nhau đi “giải vây” theo lời gọi của Dương. Hậu quả chết người xảy ra, thật sự còn có yếu tố lỗi từ phía bị hại, với hành vi trước đó đã dùng dao đe dọa và thách thức, rồi cầm dao xông thẳng ra, hô “chém chết” đám người, gây kích động mạnh cho Cường là người đang cầm một thứ vũ khí tối ưu nhất của cả bọn.

Cường nổ súng không nhằm tước đi sinh mạng của người tấn công mình, nhưng phải chịu hậu quả về cái chết của ông Tuyên với tội danh “Giết người”; ba tên còn lại đều chịu chung tội danh này với vai trò “đồng phạm”.

Bản án số 35/2010/HSST ngày 24/3/2010 của TAND tỉnh Quảng Ninh xét: “Phạm Xuân Cường, trực tiếp bắn chết nạn nhân một cách vô cớ, côn đồ, giữ vai trò chính. Sau đó, đến Phạm Thành Dương, vì mâu thuẫn nhỏ, lôi kéo đồng bọn. Tiếp đến là Nguyễn Quang Đạo, đồng phạm tích cực. Cuối cùng là Đỗ Văn Hải, biết Cường mang súng bắn đạn hoa cải, ý thức được tính nguy hiểm khi sử dụng và chấp nhận hậu quả có thể xảy ra...”.

4 luật sư bào chữa cho 4 bị cáo đều cho rằng, án xử như vậy là quá nặng và chưa hẳn có vai trò đồng phạm. Riêng Phạm Xuân Cường, căn cứ lời khai “sau khi sự việc xảy ra, do quá hoảng loạn, chúng tôi đã bỏ trốn và cả bọn đã định chạy trốn thật xa nhưng tôi không đồng ý, nên cả bọn đã quay về. Tôi định ra đầu thú, nhưng chưa dám và ngay sáng hôm sau bị bắt...” (Bút lục số 145A). Liền sau đó, Cường đã giao quyền cho em gái duy nhất của mình là Phạm Thị Phương bán tài sản, chủ động bồi thường trước cho gia đình nạn nhân 20 triệu đồng. Suốt quá trình tố tụng, Cường đều tỏ ra ăn năn, thành thực khai báo. Bản án cũng khẳng định “mọi lời khai nhận tội phù hợp tình tiết và các chứng cứ khác của vụ án..”;  “ông Tuyên bị 135 vết thương (VT) rách, thủng da, trong đó có nhiều VT thấu ngực...” chứng tỏ khoảng cách bắn rất gần, nghĩa là sự đe dọa, tấn công từ phía bị hại (có hung khí) đã rất gần, dẫn đến việc nổ súng.

Phán quyết của Tòa mặc dù chưa thừa nhận hành vi dùng dao đe dọa và tấn công của bị hại là trái pháp luật để có thể xem xét các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự (TNHS) cho bị cáo theo điểm đ, khoản 1, Điều 46 - BLHS, nhưng đã quyết định áp dụng điểm b, khoản 1 (bị cáo tự nguyện bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả) và điểm p, khoản 1(bị cáo thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải). Như thế, căn cứ Điều 47-BLHS “Khi có ít nhất 2 tình tiết giảm nhẹ qui định tại khoản 1 (Điều 46), Tòa án có thể quyết định một hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt mà điều luật qui định, nhưng phải trong khung hình phạt liền kề nhẹ hơn của điều luật.”. Hơn thế, với đường lối khoan hồng của pháp chế XHCN, luôn hướng về phía có lợi cho bị cáo thì hành vi phạm tội cùng các tình tiết giảm nhẹ TNHS của Phạm Xuân Cường liệu có khiên cưỡng, gượng ép quá không khi buộc bị cáo phải nhận hình phạt cao nhất là tử hình?

Xét về nhân thân, bị cáo lĩnh án tử khi còn quá trẻ, nông nổi, phạm tội lần đầu. Mẹ đẻ của Cường thiệt mạng, còn cha Cường phạm tội và đã hơn 6 năm chấp hành hình phạt. Hai anh em Cường bơ vơ giữa đời, lăn lộn kiếm sống nhưng chưa hề gây gổ với một ai! Tổ dân, khu phố, Hội Phụ nữ, Chi đoàn Thanh niên ở địa phương đều xác nhận Phạm Xuân Cường trước khi phạm tội là một người tốt và đều có đơn lên Chủ tịch Nước xin ân giảm cho Cường.

Cân nhắc kỹ hoàn cảnh, tình tiết phạm tội để quyết định một hình phạt nghiêm minh đối với mỗi bị cáo là trách nhiệm nặng nề của mỗi HĐXX và chủ tọa phiên tòa. Tuy nhiên, với nhiều tình tiết giảm nhẹ, khi hội tụ đủ các điều chưa đáng chết, phải chăng cứ nhất quyết buộc phải vĩnh viễn loại bỏ bị cáo Cường ra khỏi đời sống, không thể dành cho bị cáo một con đường sống, một cơ hội làm lại cuộc đời giữa lúc gia cảnh đã quá bi đát ???

Phương Nam