Thực hiện đề tài khoa học kiểm soát thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn, nhóm khảo sát của Thanh tra Chính phủ và Ngân hàng Thế giới đã hỏi gần 2.000 người có chức vụ, quyền hạn ở các bộ và địa phương. Kết quả chỉ 20% người được hỏi khẳng định không có thu nhập ngoài lương, 79% có và 1% khó trả lời.

Gần 83% số người được hỏi cho biết khoản thu nhập ngoài lương thấp hơn 50% lương; 11% bằng một nửa đến ngang với tiền lương, còn lại là cao hơn. Một số người có thu nhập cao hơn 5-10, thậm chí hơn 10 lần tiền lương. Các khoản thu nhập ngoài lương đến từ nhiều nguồn, nhiều nhất là do tiết kiệm được các khoản theo mức khoán quy định (65%), tiền bồi dưỡng từ cuộc họp (55%) và tiền được chia từ các khoản hoa hồng hoặc quỹ riêng của đơn vị, tiền được biếu, tặng...

Ông Ngô Mạnh Hùng, Phó cục trưởng Cục Phòng chống tham nhũng (Thanh tra Chính phủ), cho biết thực tế số người không có thu nhập ngoài lương còn có thể thấp hơn 20%. Mức thu nhập ngoài lương so với lương và nguồn thu nhập cũng khá đa dạng, có cả khoản thu nhập nhạy cảm, dễ liên quan đến tham nhũng, như tiền được chia từ các khoản hoa hồng, quỹ riêng của đơn vị, tiền được biếu (tặng).

Theo ông Hùng, kết quả khảo sát này sẽ là cơ sở để Thanh tra Chính phủ trình Chính phủ đề án kiểm soát thu nhập cá nhân ngay trong năm 2013. Tuy nhiên, ngay trong nghiên cứu cũng đã nêu rõ những khó khăn trong việc kiểm soát thu nhập của cán bộ công chức.

Theo đó, điều kiện thanh toán ở Việt Nam chủ yếu bằng tiền mặt nên để hạn chế trốn thuế, phương pháp khấu trừ tại nguồn (thông qua sổ sách), tự kê khai và nộp thuế được thực hiện khá phổ biến. Song, hiện tượng trốn thuế, không tự giác kê khai nộp thuế thường xuyên xảy ra. Vì vậy, trên thực tế, việc kiểm soát mới là kiểm soát thu thuế, không thể xem là kiểm soát thu nhập theo đúng nghĩa của nó.

Việc kiểm soát thu thuế cũng không được đối chiếu với kê khai tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn. Cán bộ công chức kê khai và nộp cho cơ quan quản lỵ́, thông tin không được chuyển cho cơ quan thuế để đối chiếu.

Theo Thanh tra Chính phủ, pháp luật chưa ra quy định về hành vi và tội phạm làm giàu bất chính. Các quy định về những điều đảng viên không được làm, kê khai tài sản, cấm sử dụng công quỹ làm quà biếu còn thiếu chặt chẽ, không khả thi và thiếu chế tài xử lý vi phạm. Vì thế, dù đã ra một số quy định cấm sử dụng công quỹ để biếu xén; quy định về chi tiêu hội nghị, tiếp khách, mua ôtô, đấu thầu, công khai tài chính... nhưng vẫn thiếu biện pháp kiểm tra, xử lý; nhiều cơ quan, tổ chức, cá nhân chưa thực hiện nghiêm túc.

Thanh tra Chính phủ khẳng định cần sớm có cơ chế kiểm soát thu nhập, trước hết là đối với người có chức vụ, quyền hạn.

Nguyễn Hưng