Quốc hội thảo luận về oan, sai và bồi thường oan, sai trong tố tụng

Trong 3 năm vừa qua, còn để xảy ra 71 người bị oan và một số trường hợp khác có dấu hiệu bị oan đang được xem xét, giải quyết đã cho thấy tình hình làm oan người vô tội trong hoạt động tố tụng hình sự hiện nay còn nghiêm trọng, ảnh hưởng đến danh dự, nhân phẩm, sức khỏe, tài sản của người dân bị oan; có một số vụ đặc biệt nghiêm trọng gây bức xúc trong dư luận, gây mất lòng tin của nhân dân với công lý, giảm sút uy tín của cơ quan bảo vệ pháp luật…

Bên cạnh việc để xảy ra các trường hợp làm oan người vô tội, kết quả kỳ giám sát này còn cho thấy quá trình điều tra, truy tố, xét xử còn có những thiếu sót, sai phạm trong việc áp dụng pháp luật.

Điều đáng nói, một số sai lầm trong việc áp dụng pháp luật đã được phát hiện và xử lý kịp thời. Tuy nhiên, một số trường hợp do có khiếu nại gay gắt sau đó báo chí vào cuộc, dư luận phản ánh thì cơ quan có trách nhiệm mới xem xét, xử lý. Nguyên nhân chính dẫn đến các trường hợp bị oan, sai chủ yếu về lỗi chủ quan của một số người tiến hành tố tụng gây nên.

Về tình hình oan sai thuộc trách nhiệm của cơ quan điều tra, trong 3 năm qua, cơ quan điều tra còn để quá hạn 9.754 tin tố giác tội phạm, chiếm 3,1%; nhiều trường hợp xác minh không đầy đủ, giải quyết chưa đúng, tiềm ẩn việc bỏ lọt tội phạm.

Trong 2 năm 2013-2014, Viện Kiểm sát các cấp đã phát hiện 8.715 trường hợp vi phạm và ban hành 2.419 yêu cầu, kiến nghị cơ quan điều tra khắc phục vi phạm trong tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo tội phạm.

Đồng thời, cơ quan điều tra còn để xảy ra nhiều trường hợp khởi tố, không khởi tố vụ án thiếu căn cứ, không đúng pháp luật. Theo đó, Viện Kiểm sát các cấp đã phát hiện, hủy bỏ 240 quyết định khởi tố vụ án và 116 quyết định không khởi tố vụ án, yêu cầu khởi tố 1.213 vụ án do một số cơ quan điều tra chưa đánh giá đúng tính chất, mức độ của hành vi vi phạm pháp luật, thu thập chứng cứ chưa đầy đủ, phối hợp chưa chặt chẽ với Viện Kiểm sát để phân loại, xử lý ngay từ khi có kết quả xác minh thông tin tội phạm.

Việc bắt, tạm giữ hình sự còn để xảy ra nhiều trường hợp phải chuyển xử lý hành chính. Theo báo cáo, còn 4.998 người bị bắt, tạm giữ hình sự sau đó chuyển xử lý hành chính, chiếm 2,3% số người bị tạm giữ.

Về tình hình bức cung, nhục hình trong hoạt động điều tra, UBTVQH nhận thấy, còn để xảy ra một số trường hợp bức cung, nhục hình trong hoạt động điều tra, vi phạm pháp luật nghiêm trọng, xâm phạm quyền con người, quyền công dân của người bị tình nghi và trong một số trường hợp chính là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến oan, sai.

Qua giám sát cho thấy, những trường hợp đình chỉ điều tra là có dấu hiệu làm oan, bỏ lọt tội phạm. Tại các địa phương, nhiều trường hợp đình chỉ điều tra, miễn trách nhiệm hình sự với các bị can phạm tội kinh tế, chức vụ, tham nhũng là sai, có dấu hiệu bỏ lọt tội phạm. Ngược lại, có những trường hợp đình chỉ do hành vi không cấu thành tội phạm lại có dấu hiệu làm oan.

Về oan, sai thuộc trách nhiệm của Viện Kiểm sát đã đạt kết quả tích cực nhưng vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu. Cụ thể, cùng với việc để xảy ra 27 trường hợp làm oan người vô tội thuộc trách nhiệm bồi thường của Viện Kiểm sát, quá trình thực hành quyền  công tố, kiểm sát tư pháp của Viện Kiểm sát các cấp còn để xảy ra nhiều thiếu sót, vi phạm.

Về những thiếu sót, sai phạm của Tòa án cấp sơ thẩm, Đoàn giám sát nhận thấy có 1.653 bị cáo cấp phúc thẩm hủy án để điều tra, xét xử lại, trong đó chưa đủ căn cứ kết tội 629 bị cáo, có dấu hiệu bỏ lọt tội phạm hoặc người phạm tội là 186 bị cáo, sai tội danh 110 bị cáo, áp dụng hình phạt không đúng 190 bị cáo.

Từ đó, UBTVQH cũng chỉ ra những nguyên nhân của tình hình oan, sai trong hoạt động tố tụng.

Đó là, một bộ phận cán bộ tiến hành tố tụng chưa nghiêm túc chấp hành pháp luật, còn yếu về năng lực, trình độ, chưa thường xuyên cập nhật kiến thức pháp luật, yếu kém về năng lực, trình độ, có biểu hiện bệnh thành tích, nôn nóng trong giải quyết vụ án, chưa bảo đảm đúng nguyên tắc “suy đoán vô tội”. Từ đó có thái độ với người bị bắt, bị can, bị cáo như người có tội.

Hồ sơ vụ án hình sự còn nặng về buộc tội, tại phiên tòa, kiểm sát viên còn tập trung vào bảo vệ cáo trạng (buộc tội). Quá trình tranh tụng tại nhiều phiên tòa còn hình thức, chủ yếu do lỗi chủ quan của thẩm phán, kiểm sát viên. Một bộ phận người tiến hành tố tụng còn yếu kém về phẩm chất, đạo đức, buông lỏng trách nhiệm công vụ. Việc phối hợp liên ngành trong một số trường hợp chưa đúng chức năng, nhiệm vụ của mỗi cơ quan. Chất lượng trưng cầu giám định còn hạn chế…

Qua đó, UBTVQH kiến nghị các cơ quan tiến hành tố tụng quán triệt sâu sắc của văn bản  pháp luật về công tác tư pháp, Hiến pháp về quyền con người, quyền công dân, về suy đoán vô tội, bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội, tranh tụng trong xét xử được bảo đảm, nghiêm túc chấp hành pháp luật trong điều tra, truy tố, xét xử, không để xảy ra oan, sai.

Khi đã xác định bị oan thì phải kịp thời minh oan, bồi thường thỏa đáng cho người bị oan theo quy định pháp luật, đồng thời xử lý nghiêm đối với người mắc sai phạm cũng như trách nhiệm liên đới của người đứng đầu cơ quan tố tụng đã gây nên oan, sai đối với công dân.

Lê Sơn

Theo Cổng Thông tin điện tử Chính phủ